De Gregoriaanse & Juliaanse kalender

In het verre verleden zijn er diverse manieren gebruikt om een jaar in te delen. Meestal gebeurde dat op basis van de maanstand (maankalenders) of de zonnestand (zonnekalenders). Ook op basis van natuurverschijnselen en belangrijke gebeurtenissen (overstromingen, uitbarstingen, oorlogen en heerschappij van koningen) werden tijdsberekeningen uitgevoerd.
juliusceasarDe Romeinen gebruikten sinds de stichting van Rome een kalender (Romeinse kalender) die oorspronkelijk 304 dagen bevatte, verdeeld over tien maanden plus een niet nauwkeurig omschreven aantal (ongeveer zestig) dagen in de winter. De eerste wat algemener gebruikte tijdrekening werd in 43 voor Christus geïntroduceerd door Julius Ceasar. Deze Juliaanse Kalender hield stand tot 1582 en bestond uit een cyclus van 1461 dagen: 3 jaren van 365 dagen en 1 jaar van 366. Later bleek dat op deze manier iedere 128 jaar één dag teveel wordt berekend.

Met de introductie van de Gregoriaanse kalender, in 1582, werd dat hersteld. Op voorstel van de Napolitaanse arts Aloysius Lilius werd deze nieuwe kalender door Paus Gregorius XIII doorgevoerd. Door het in één keer weglaten van 10 dagen was het op de dag na donderdag 4 oktober 1582 plotseling vrijdag 15 oktober 1582! Het verschil dat door het gebruik van de Juliaanse Kalender was ontstaan werd hiermee goedgemaakt en door de introductie van schrikkeljaren werd verdere onjuistheid voorkomen. Niet iedereen gebruikte deze kalender meteen. In Nederland waren het Holland, Zeeland en de zuidelijke gewesten die meteen overgingen op deze nieuwe kalender. Andere gewesten volgden later, Drenthe als laatste in 1701. Schotland startte in 1600, Engeland volgde pas in 1752, Duitsland in 1776 en Zweden in 1823. Rusland stelde het zelfs uit tot 1918 waardoor het aantal te corrigeren dagen al was opgelopen tot 13. Curieuze voorbeelden van de
gevolgen van deze niet gelijktijdige omschakelingen (*) zijn er voldoende. In de originele geschriften staat dat de Utrechtse Dom op 22 juli door een tornado in tweeën werd gesplitst terwijl in andere delen van Nederland deze gregoriaanstornado op 1 augustus 1674 woedde! De eerste herdenking van de Oktoberrevolutie (25 oktober 1917) in Rusland die 365 dagen na de oorspronkelijke datum werd gevierd vond plaats op 7 november 1918!

(*) Toelichting niet gelijktijdige omschakelingen – Doordat in Nederland niet alle gewesten gelijktijdig overgingen op de nieuwe Gregoriaanse kalender ontstond er onderling een verschil. De invoering in Nederland verliep als volgt: Staten-Generaal, Zeeland en  Brabant: 14 december 1582 werd de volgende dag gevolgd door 25 december 1582. Holland: 1 januari 1583 werd gevolgd door 12 januari 1583. Limburg en de zuidelijke provincies (nu België): 20 december 1582 werd gevolgd door 31 december 1582 (in sommige gebieden werd 21 december 1582 gevolgd door 1 januari 1583). Groningen: 10 februari 1583 werd gevolgd door 21 februari 1583. Gelderland: 30 juni 1700 werd gevolgd door 12 juli 1700. Utrecht en Overijssel: 30 november 1700 werd gevolgd door 12 december 1700. Friesland: 31 december 1700 werd gevolgd door 12 januari 1701 en tenslotte Drenthe: 30 april 1701 werd gevolgd door 12 mei 1701. In Groningen ging men in 1594 zelfs weer over op de Juliaanse kalender maar niet veel later werd het toch maar weer de Gregoriaanse kalender: 31 december 1700 werd gevolgd door 12 januari 1701. Door deze verschillen werd het noteren van een jaartal bij het beschrijven van de vaderlandse geschiedenis er niet eenvoudiger op. Ook in de opvolgende jaren moest er vaak flink worden teruggerekend om tot een “Gregoriaanse” datum te komen (deze datumomrekening wordt de proleptische kalender genoemd).

datumnotatieVele documenten uit de tijd van 1582 tot 1701 hebben (gelukkig) een dubbele datering, iets wat ook door schrijvers vaak als oplossing werd gebruikt. Men gaf dit aan door achter de datum de afkorting O.S. (oude stijl) of S.V. (stilo veteri) te zetten voor de Juliaanse datum; voor de Gregoriaanse datum gebruikte men N.S. (nieuwe stijl) of S.N. (stilo novo). Op de dag dat dit verhaal werd afgerond ten behoeve van deze website, was het volgens de methode van dubbele datering zoals links afgebeeld.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.