1870 – Antiekboerderij Oud-Zomerland

Op zondag 13 december 2015 sprak ik (Henk van den Heuvel) met Paul Kuster en Gretha Quist, woonachtig in de Antiekboerderij Oud-Zomerland aan de Blaaksedijk West 20 te Blaaksedijk (Heinenoord). Na de gerestaureerde voordeur zijn via de authentieke gang de voorkamer, opkamer en zijkamer opnieuw tot leven gekomen. Het gesprek vond plaats in de keuken, de laatste ruimte binnen die wordt gerestaureerd.

Zie ook: website Antiekboerderij Oud-Zomerland, historische bouwmaterialen en antiek

Paul:

We hebben onze boerderij ‘de antiekboerderij Oud-Zomerland’ gedoopt. Omdat de boerderij is gelegen in de Oost-Zomerlandse Polder en omdat wij alles ‘oud’ willen houden. Daar zijn we goed in geslaagd. Het interieur van deze boerderij is een lust voor het oog, zoiets kun je alleen in musea nog zien. Het restauratieproject is nog niet af, we hebben nog allerlei ideeën over de schuur en buiten. Ons terras bestaat uit steentjes van minstens 300 jaar oud, allemaal afkomstig uit oude panden. De waterput uit de gotiek is van rond 1300, een oude lantaren hebben we laten restaureren, de pinakel uit de kerk is eveneens van rond 1300. De boerderij staat niet in het boerderijenboek dat in 2007 in de Hoeksche Waard is verschenen, geen idee waarom niet. Ook bij de gemeente duurde het even voordat duidelijk was dat dit best een bijzondere boerderij is. In eerste instantie kwamen we niet op de monumentenlijst, pas nadat er geen sprake meer was van een bovenregionaal bedrijventerrein hier in de buurt werd die status wel toegekend. En dat terwijl er niets was gewijzigd in de tussentijd. We hebben een emaillen bordje ontvangen met ‘Gemeentelijk Monument’ daarop, ik moet het nog bevestigen. Het bouwjaar van deze boerderij ligt omstreeks 1870. Op één van de balken in de boerderij staat een naam met een jaartal, op 20 april 1888 aangebracht door Jacob de Klerk.

Het is lastig om goede informatie te vinden over de boerderij, de dijk is ooit hernummerd, maar we hebben ook nog niet echt goed ons best gedaan. Dhr. G. Maaskant, de boer waar we deze boerderij van hebben gekocht, heeft ons wel het e.e.a verteld. Zijn moeder was een Leeuwenburgh, die familie was afkomstig van de Witte Boerderij hier. De familie Maaskant kwam uit de richting van Piershil/Goudswaard. We hebben ooit een artikel gelezen over de familie Leeuwenburgh, daar staat in dat deze boerderij rond 1875 in de openbare verkoop kwam, toen heeft die familie de aankoop gedaan. Boer Maaskant wist ook te vertellen dat eind negentiende eeuw hier op zolder kerkdiensten werden gehouden. Ik kan zelf aan de steentjes zien dat de boerderij niet zo oud is, zo rond 1870. Dat is namelijk de tijd dat de steentjes van het huis zijn gemaakt, het zijn vormbaksteentjes. Dat zijn een soort machinale ijsselsteentjes, gemaakt van hetzelfde materiaal. Het zijn wel hele vroege, want ze zijn vrij plat en niet zo strak als de latere. Het jaartal komt ook overeen met het erg traditionele interieur.

Wij waren al wat langer op zoek naar een oud huis, we hadden geen idee wat het moest worden maar zochten wel een huis in originele staat. Diverse huizen in de Hoeksche Waard hadden onze interesse, ook deze boerderij aan de Blaaksedijk West. Ik werkte destijds in de ICT, toen ik hoorde dat de betreffende boer zijn koeien had verkocht hees ik me in een zwart pak met stropdas en ben ik naar hem toe gegaan. De boerderij zag er vanaf de dijk oud en verwaarloosd uit. Stokken ondersteunden de luiken, heel veel begroeiing, ouderwets, duister en spannend, precies wat we zochten eigenlijk. Maaskant deed open toen ik aanklopte, in een ketelpak met een colbertjasje en een pet op, naast hem een valse rot hond. Ik stierf van de zenuwen, om raakvlakken te krijgen vertelde ik dat mijn eega Gretha een boerendochter uit Puttershoek was. Na een praatje van enkele minuten durfde ik het hoge woord eruit te gooien: is de boerderij te koop? Hij bevestigde en ik vroeg hem naar de prijs. Hij noemde meteen zijn vraagprijs, ik was helemaal verbouwereerd en zei meteen ‘dat is goed, verkocht’, en dat terwijl ik nog buiten stond! Maaskant zei ‘jij hebt wat je wilt, ik heb wat ik wil’. Over eventuele kapers op de kust hoefde ik me ook niet druk te maken, ‘een man een man, een woord een woord’, zo sprak hij.

Dat was alles, ik was dus niet eens binnen geweest. Ik ging naar huis en heb Gretha opgebeld, ze werkte toen in Engeland, we hebben een boerderij! Bij nader inzien bleek het een zeer redelijke prijs, maar het was wel een bouwval, het zag er niet zo uit als nu. Ik denk dat wij de boerderij hebben gered, het zou ons niets hebben verbaasd als de boerderij zou zijn gesloopt. Het dak in het woonhuis lekte, het rietendak van de schuur was kapot, de achtergevel was verrot. Binnen was alles weg getimmerd met wanden en plafonds, de vloeren waren verrot, het meubilair was kapot en alles was scheef. Maar wat telde, het was van ons!

In 1993 hebben we getekend, we moesten nog een jaar wachten voordat we konden beginnen. Maaskant wilde zelf in het knechtshuis gaan wonen, maar dat was verhuurd aan een ander. Toen dat was opgelost heeft hij ook nog geholpen met het uitruimen van de schuur. De hele schuur bestaat uit vijf binten, de achterste twee binten waren leeg en het voorste bint is gedeeltelijk bijkeuken. In de twee andere binten, 2 keer ruim 5 meter, lag het hooi en stro al twintig tot dertig jaar onaangeroerd. De hond liep zo naar de zolder. Dat zijn we eerst gaan opruimen. Er stonden ook machines, twee kleine trekkertjes en oude wagens, alles ouderwets.

We hebben eerst negen maanden geslapen in een caravan, in de schuur. We hoorde het gewoon regenen op de caravan, zo lek was het dak. Daarna hebben anderhalf jaar in de bijkeuken gewoond, het was niet warm te krijgen daar. De muren waren houten planken, met kieren er in. In de winter zaten we binnen met een muts op. Ik heb mijn baan in de hectische ICT-wereld opgezegd en ben aan de slag gegaan als aardrijkskundedocent. Eerst negen jaar op de lagere landbouwschool in Barendrecht, daarna nog drieënhalf jaar aan het Walburg College. Als docent had ik meer tijd om de boel op te knappen hier. Ik had zoiets nog nooit gedaan, ik had geen idee hoe het moest.

Gretha:

We hadden in ons hoofd om het weer te maken zoals het was. Mijn ouders woonden ook in een boerderij, alles was echter gemoderniseerd, jaren zestig stijl. Maaskant had gelukkig dingen verstopt in plaats van vervangen, door wanden en platen was veel aan het zicht onttrokken. Hier wilden we dat alles weer werd zoals het ooit was in 1870. Eigenlijk een ongelooflijke taak die we onszelf hebben toebedeeld, het moest worden zoals het was, je legt jezelf dan veel beperkingen op uiteraard. Alles wat je hier in deze boerderij ziet en wat niet origineel is komt uit een straal van maximaal 30 kilometer, alles moest streekgebonden zijn en per opgeknapte kamer met elkaar overeenkomen.

Paul:

De meubeltjes en het gebruiksgoed moeten per kamer bij elkaar passen en het moet niet gerestaureerd zijn. We hebben een originele klok, een origineel tafeltje, het moet allemaal mooi versleten zijn. Ik heb acht stoeltjes die afkomstig zijn uit een herberg annex overzetveer uit de negentiende eeuw, hier aan het zwanengat. Beneden zijn alle kamers klaar, de keuken schiet al op. We wonen boven, daar slapen we ook. We horen de balken kraken als het waait, alle luiken gaat dan ook altijd dicht. Er zit heel dun oud glas in de ruiten, slechts 3 millimeter dik. We willen natuurlijk niet dat er takken tegen het handgetrokken glas waaien. In de winter zitten vanwege dat dunne glas de luiken sowieso altijd dicht.

Maaskant gebruikte deze ruimte als woonkamer, er stond een schouw met een vieze oliekachel. Alles was dichtgetimmerd en de vloer was verrot, via een deur ging je de gang in. Die schouw is nu weg , die gang ook. Op de deur hiernaast stond in oude krulletters keuken-gang, dit is dus de oorspronkelijke keuken. We reconstrueren de keuken zoals hij geweest zou kunnen zijn , aan de hand van de gevonden sporen. De vloer komt uit Oud-Beijerland, de stenen zijn 350 jaar oud. Het is oud-Belgisch hardsteen, afkomstig uit het woonhuis van apotheker De Jong. De plinttegeltjes zijn afkomstig uit een boerderij uit Klaaswaal. Al het hout heb ik hier kaal gemaakt, niet met een bandschuurmachine, maar met een verfbrander. De oude lijnolie is eraf gehaald, de oude originele schaafsporen in het hout zijn daardoor nog zichtbaar. De kastdeurtjes in het keukenblok heb ik zelf gemaakt van deurtjes afkomstig uit een zeventiende-eeuwse boerderij aan de Broekseweg in Strijen. Daar heb ik handgesmeden scharnieren in gezet, deze zijn ook afkomstig van het eiland, net als de deuren en de handgrepen. Andere deurtjes en onderdelen van de bedsteden zaten verstopt achter wanden. De scharnieren en de lijsten waren wel verdwenen, met precisie is alles opnieuw gefabriceerd. De schouw uit de jaren vijftig hebben we verwijderd en vervangen door een passend exemplaar, afkomstig hier van de dijk uit het huis van Vogelaar. Rondom 1820 was dat een boerderijtje. Hier komt ook nog een houten pomp met een zwengel, deze heb ik omgebouwd. Als de zwengel omhoog gaat dat komt er water uit de kraan. Tenslotte komt er nog een raam in de binnenmuur, dan schiet de keuken al aardig op. De muren in de keuken zijn nu nog kaal, ooit was dat anders. Op de schouw zat vroeger een tegeltableau met een afbeelding van Wilhelmina van Pruisen, de echtgenoot van stadhouder Willem V. Maaskant vertelde dat op verzoek van de dominee het tableau is verwijderd en is geschonken aan het streekmuseum Hoeksche Waard. Het is daar te bewonderen in de blauwe kamer in het Hof van Assendelft, op de eerste verdieping. Inmiddels heb ik wel een vergelijkbaar tableau gevonden.

Gretha:

Alle verf die we gebruiken in het huis is lijnolie verf. We konden aan restanten in de kamers zien wat ooit de kleuren waren. Toen de verlaagde plafonds er af kwamen zagen we de originele kleuren, ook bij de bedsteden en de ramen zijn we er zo achter gekomen. We hebben die restanten op kleur laten scannen en laten terugmengen in diezelfde kleuren, in lijnolieverf, precies zoals rond 1870 gebruikelijk was.

Paul:

Het wordt een hele klus om de hele keuken te betegelen. Het pronkstuk van de antiekboerderij zal worden gevormd door de tegelwanden die we hier voor ogen hebben. We moesten voor deze hele ruimte op zoek naar één baksel, afkomstig dus uit dezelfde werkplaats en in één keer gebakken. Op die manier weet je zeker dat de kleuren, motieven en ondergronden bij elkaar passen. De eilandjes, huisjes en riviertjes lopen door van de ene tegel in de andere. Ook de maat mag niet teveel afwijken, en dat kan alleen maar als je één baksel weet te vinden. Maar probeer eens een hoeveelheid van 500 of 1000 stuks te vinden. Het is me gelukkig gelukt, ik liep een slooppand tegen het lijf waar ik ze allemaal uit heb laten verwijderen. Maar nu moeten ze nog worden geplaatst, dat wordt passen en meten dus. De juiste werkwijze houdt in dat eerst de diverse muuroppervlaktes moeten worden uitgelegd op de grond. Alle tegeltjes moeten gepositioneerd worden, ze lopen immers in elkaar over en je wilt in die oude tegeltjes ook niet gaan snijden. De ruimte daarvoor had ik niet, de schuur van de boerderij stond vol met spullen en je wilt ook niet dat ze beschadigd raken door er overheen te lopen. Anderhalf jaar geleden heb ik in de schuur twee etages gemaakt, bereikbaar met een bouwlift. Eén van die etages gaan we gebruiken om de tegeltjes uit te leggen. We gaan alles schoonmaken en een plan maken, op veel tegels staan ook bootjes, dieren en herdertjes. Maar het mag niet te druk worden, er moeten dus ook ‘witjes’ tussendoor worden geplaatst. Daar kom nog eens bij dat we ook tegeltableaus hebben voor in de keuken, de vroegere tegelschilderijen. Op de schouw komt er dus één, we hebben ook vier stuks die bij elkaar horen. We hebben ook twee pilasters, zuilvormige tegeltableaus, een enorme uitzoekerij!

In mijn studententijd vond ik antiek al erg leuk, ik had een etage in Delft helemaal vol gestouwd met antieke meubeltjes. Die restaureerde ik zelf, dat ben ik als hobby altijd blijven doen. Toen we de boerderij kochten heb ik er wel eens over nagedacht om er mijn beroep van te maken, maar van die oude kastjes kun je niet leven. Het liep allemaal anders toen ik op zoek ging naar authentieke spullen voor de restauratie van onze boerderij. Ik ging op zoek naar meubels, plavuizen en glas. Overal waar iets werd afgebroken of waar iets in de steigers stond heb ik aangebeld. Om een idee te krijgen hoe het moest gaan worden ben ik in meer dan vijftig boerderijen wezen kijken, ik belde aan en vroeg of ik binnen mocht kijken. Ik kreeg op die manier veel materiaal in handen, veel dingen die ik al had ook. Neem bijvoorbeeld een oude schouw. De eerste die je vindt is niet de beste, dan heb je er ineens 20 of 30 en heb je gevonden wat je zocht. Die spullen die je over hebt ga je dan weer weg doen. De steentjes, de ijsselsteentjes, zijn ook geld waard. Daarvan kon ik wel leven, er wordt namelijk altijd gebouwd en gerestaureerd. Kerken, boerderijen, monumenten, altijd heeft men dan enkele duizenden steentjes nodig. Op die manier heb ik van mijn hobby toch mijn beroep gemaakt. Van het eiland Hoeksche Waard heb ik veel materiaal te pakken kunnen krijgen, alles origineel. Mijn klanten weten me te vinden als er iets gerestaureerd moet worden. De handel in ijsselsteentjes, plavuizen en deuren vormt de belangrijkste bron van inkomsten. Ik heb 10 jaar geleden als docent ontslag genomen, het was een hele stap, achteraf had ik het zelfs eerder moeten doen.

Zie ook: website Antiekboerderij Oud-Zomerland, historische bouwmaterialen en antiek

Fotoserie ‘Oud-Zomerland vanaf de dijk’ – december 2015