2019 – Annee Bos transcribeert al een halve eeuw

Dit artikel is gepubliceerd in de Hoeksche Waard Exclusief van februari 2019. U kunt dit artikel downloaden in PDF-formaat: 2019-02-hwe-transcriberen

Transcriberen. Het omzetten van eeuwenoude documenten in leesbaar Nederlands. Voor het Museum Hoeksche Waard zijn vrijwilligers al jarenlang bezig met dit project. Annee Bos uit Numansdorp beoefent deze interessante hobby al een halve eeuw.

Bij de foto: Annee Bos transcribeert al een halve eeuw.


Hoe lang ben al betrokken bij dit project Annee?
Vanaf het begin. Op 3 oktober 1968 vond de officiële opening plaats van het museum. Twee dagen daarna, op zaterdag, ben ik met conservator Jan de Rooij begonnen met het vertalen van eigen archiefstukken. Die oude documenten, zoals eigendomsbewijzen op perkament, werden van lieverlee verzameld en geschonken toen duidelijk werd dat er een museum zou komen.

Ik zie op internet dat er cursussen worden aangeboden wanneer je oude teksten wilt gaan vertalen in leesbaar Nederlands. Heb jij destijds ook zo’n cursus gevolgd?
De een doet dat wel, de ander, zoals ik, leert het in de praktijk. We zijn gewoon begonnen met z’n tweeën en werden er steeds beter in. Er zijn wel boeken waarin uitleg wordt gegeven, maar die heb ik bijna niet nodig gehad. Op een bepaald moment ga je de ambtelijke taal van toen met de daarbij gebruikte woorden herkennen natuurlijk. Ook de namen van de bewoners zijn daarbij behulpzaam. De naam lijkt te beginnen met een G, maar je weet dat die familie Boerenstein heet. En wanneer op sierlijke wijze Zevenbergen wordt uitgeschreven heb je al een hoop letters herkend voor de rest van het document. En net als nu komen sommige vaste teksten steeds weer terug in de akten.

Weet je nog met welk document je bent begonnen, nu ruim 50 jaar geleden?
Het was een transportbrief, ook wel een giftenbrief genoemd. Het transport (de verkoop) van land werd daarin vastgelegd. In dit geval land in de Eendrachtspolder, het werd verkocht door een familie uit Goudswaard.

En hoe ben je verder gegaan?
Daarna ben ik begonnen aan het kerkarchief van Numansdorp. Het lidmatenboek, met vermelding van een belijdenis op een bepaalde datum, vormt een mooie bron van informatie. Familiegegevens en gebeurtenissen zijn we gaan uitschrijven op kaartjes, deze zijn in het museum in bakken gearchiveerd en op verzoek te raadplegen. De informatie op de kaartjes is afkomstig uit allerlei archieven. Geboorte, overlijden, huwelijken maar ook rechterlijke archieven. Voor schout en schepenen gepasseerde akten.

Ik zie hier op tafel een filmrol liggen. Met daarop R.A.. Zbld. 12-14.
Zo zijn we verder gegaan met het project toen de beschikbare documenten op raakten. In nationale archieven liggen documenten uit diverse eeuwen opgeslagen. Iedere keer wanneer het museum weer wat middelen had zijn daar filmrollen gekocht, met daarop ontelbare gefotografeerde documenten uit de diverse dorpen van de Hoeksche Waard. Op deze film staat het rechterlijk archief van Zuid-Beijerland, de delen 12, 13 en 14.

En hoe ga je dan te werk als je dit wilt vertalen?
Ik lees de teksten af via een leesapparaat, een soort projector waarmee de gegevens op film zichtbaar worden gemaakt. Sinds de intrede van de computer worden de teksten meteen uitgetypt en opgeslagen. Iedere keer wanneer er weer delen zijn afgerond worden ze in het Museum Hoeksche Waard opgeslagen op een centrale computer. Bezoekers van de leeszaal kunnen deze documenten per dorp op trefwoorden doorzoeken, met behulp van een inventarislijst.

Bij de foto: Rechterlijk Archief Zuid-Beijerland, filmrol 12 t/m 14.

Bij de foto: …een soort projector waarmee de gegevens op film zichtbaar worden gemaakt.

Welke dorpen heb je al gedaan?
Thuis doe ik momenteel Zuid-Beijerland en Piershil, wanneer ik in het museum ben ga ik verder met Strijen. Hiervoor heb ik Greup, Westmaas, Klaaswaal en Numansdorp gedaan.

Door deze bijzondere hobby zie je heel wat oude lokale documenten voorbij gaan. Welke documenten boeien je het meest?
In boedelbeschrijvingen kijk je bij de mensen binnen. Zo las ik eens over de aanwezigheid van goudleerbehang in het huis van een schout in Piershil. Zou dat huis nog bestaan? Ook bij boerderijen denk ik dat vaak. Heel vroeger was er geen duidelijke adressering, de ligging werd beschreven in de stukken. Een pand ten oosten van…, ten westen van met belendende percelen. Je bent dat altijd een beetje aan het puzzelen waar het geweest zou kunnen zijn. Later kwamen er huisnummers. Niet zoals wel eens wordt beweerd door de komst van Napoleon, in stukken over Numansdorp kwam ik vanaf 1730 al huisnummers tegen. Genummerd vanaf nummer 1, het gemeentehuis.

Over welke periode gaan alle vertaalde documenten eigenlijk?
Het zijn stukken vanaf de zestiende eeuw, Mijnsheerenland gaat zelf terug tot begin van die eeuw. Het oudste document dat ik ben tegengekomen van Tiengemeten stamt uit 1697. Het gaat over een rietdekker uit Numansdorp die op dat eiland zijn riet haalde. Vrijwel alle archiefstukken zijn van voor 1812, door Napoleon veranderde de manier van registreren.

Wat vind je het moeilijkst aan het transcriberen?
Het is vermoeiend, je moet je wel concentreren natuurlijk. Zeker wanneer stukken tekst verbleekt zijn. Zo’n stuk tekst moet ik dus wel eens overslaan, net als de fragmenten in het Frans of Latijn.

Wil je nog iets toevoegen?
Het moet wel duidelijk zijn dat dit geen project van mij alleen is. In de loop der jaren hebben veel vrijwilligers meegeholpen bij het vertalen van alle stukken. Op dit moment zijn dat coördinator Peter van Hulst, Jan van der Spek, Henk de Koning en Leonard van Kessel. Het is een mooie hobby, we hopen dat veel onderzoekers in de toekomst plezier hebben van onze vertalingen. Een bezoek aan de leeszaal van het museum is een mooi begin van ieder onderzoek.

Alle hulp is altijd welkom
Museumdirecteur Belle van den Berg: ,,Zoals vele onzichtbare schakels in ons museum is dit er ook één die heel belangrijk is om onze ‘museummotor’ te laten draaien. Maar dat gebeurt bijna onmerkbaar en als vanzelfsprekend, elke week en soms elke dag weer en geheel vrijwillig. Terwijl het niet vanzelfsprekend is. Deze ‘vertalingen naar gewone Nederlandse taal’ maken de eeuwenoude documenten toegankelijk voor iedereen, dus ook voor mensen die nog nooit in een archief zijn geweest of die nog nooit onderzoek hebben gedaan. Er zijn maar weinig mensen zoals Annee die kennis hebben van paleografie, hoewel door de groeiende populariteit van stamboom onderzoek dat wel een beetje aan het veranderen is. Gelukkig zijn er vijf vrijwilligers in het museum die dit kunnen. Hij is ook nog eens de langst werkende vrijwilliger bij dit museum, al langer dan de 50 jaar van ons bestaan. Alle hulp is altijd welkom, dus als iemand paleografie geleerd heeft en ons wil helpen met transcriberen dan kan hij zich melden via hr@museumhw.nl voor een kennismakingsgesprek. Dat geldt overigens voor iedereen die vrijwilliger wil worden bij het museum. Er zijn diverse vacatures voor verschillende functies, want zonder vrijwilligers is er gewoonweg geen museum.”

Bij de foto: Directeur Belle van den Berg (Foto: Arno Hoogwerf). 

Een rijke dame in 1803
De laatste regels van een door Annee vertaald document. De verkoop van 200 bezittingen, ‘ten sterfhuize’ in Piershil.
No 190 grijne geschlderde kleerkast vereerd aan Bastiaan Schenk, No 191 wit geverfde kleerkist A D K opgehouden f 6-10-0,No 192 Een tinne kastje A D K opgehouden opf 12-10-0. No 193 een hoekkastje A D K niet geveild No 194 Eijerrek A D K niet geveild doch uit den boedel Een ijken kistje koopt den schout f 1-8-0No 195 foliant bijbel koopt A Verrost f 3-16-0, No 196 4 e Nieuw testament koopt A Vlasbloem f 0-12-0, No 196 differente boeken koopt Jan Rollof f 1-10-0, No 198 8 e uts koopt als vooren, No 199 Psalmboek nieuwe berijming koopt Do J Spaan 14 st, No 200 witwerkjes abinet genaaderd bij Jan Schenk als door hem aan de overledene geleend memorij. Bedragende dus het in dese finaal verkogt f 273-47-0 En het in de Boedel door twee der erfgenamen ieder voor f 3-0-0 aangestan te samen te samen f 234-12-0 Tot trekgeld opgestooken f 17-14-0. Aldus geveild, afgeslagen ,opgehouden ,aangestaan en finaal verkogt ten sterfhuize van Wijntje Schenk huisvrouw van Abraham de Kreek binnen Piershil den 11 november 1800 drie ten overstaan van ons schout en Leden van de Municipaliteid aldaar. A van der Burgt , Leendert Trouw Ad Molewater schout en secretaris.

Updated: augustus 1, 2024 — 6:38 pm

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.