Dit artikel is gepubliceerd in de Hoeksche Waard Exclusief van juli 2019. U kunt dit artikel downloaden in PDF-formaat: 2019-07-hwe-begraafplaats
Amateurhistoricus tevreden met behoud
Oude begraafplaats Zuid-Beijerland een open geschiedenisboek
De entree bij een nis aan de Dorpsstraat lijkt te zijn ontworpen voor Jos Verstappen. Een enorme grintbak vormt de toegang tot de historische begraafplaats van Zuid-Beijerland. Ook het gedeelte bij de koopgraven is rijkelijk voorzien van kiezels. ,,Over smaak valt te twisten. Maar ik ben blij dat de gemeente Korendijk deze inspanning nog heeft willen doen”, aldus de Oud-Beijerlandse amateurhistoricus Arie Butterman.
Bij de foto: Grint voor de entree en de koopgraven.
Waarom was dit zo belangrijk Arie?
De begraafplaats heeft nu weer status gekregen en is goed toegankelijk. Het voortbestaan tussen de optrekkende bebouwing kwam onder druk te staan. Het verdwijnen van deze begraafplaats zou een ramp zijn, een schande. Hier liggen de wortels van het dorp. Predikanten, chirurgijns, rentmeesters, een burgemeester, de opzichter van Tiengemeten, noem maar op.
Hoe oud is deze begraafplaats eigenlijk?
Op 8 maart 1830 werd de grond door de gemeente Zuid Beijerland gekocht van Eliza Hofman. De helft werd gebruikt voor de algemene graven, op de andere helft werden de koopgraven ingericht. Het algemene gedeelte werd tot 1949 gebruikt, het laatste koopgraf was in 1994 voor Jacob Boer.
En vervolgens slaat de tand des tijds toe natuurlijk?
Na de inundatie in de oorlog en de Watersnoodramp van 1953 is veel beschadigd. Houten kruizen zijn verdwenen, grafstenen zijn op de verkeerde plaats terecht gekomen. Er vond wel enig onderhoud plaats, niet in de laatste plaats vanwege de aanwezigheid van het oorlogsgraf van Adrianus Doolaard.
Dus die situatie had nog lang kunnen voortbestaan toch?
Vanaf 2013 werd in de gemeenteraad gesproken over de officiële sluiting. In 2016 gebeurde dat ook werkelijk, op veel plaatsen in Nederland bleek dat een voorbode te zijn van het volledig verdwijnen van de begraafplaats.
Dus kwam je in actie?
Tijdens de Open Monumentendag in 2016 heb ik rondleidingen gegeven over de begraafplaats. Burgemeester Stoop accepteerde mijn uitnodiging. Ik heb het belang van deze plek uitgelegd en hem gevraagd mee te denken over de toekomst.
Bij de foto’s: Van 2016……naar 2019: nu weer verzorgde indruk.
Een begraafplaats wordt wel eens aangeduid als een open geschiedenisboek.
In de oorlog werd hier tijdelijk een Duitse soldaat begraven. In 1956 is hij herbegraven in Ysselsteyn. Ook tijdelijk lagen hier twee Belgische krijgsgevangenen, verdronken op 30 mei 1940 na een mijninslag bij Willemstad. Nog altijd liggen hier leden van het gezin Vermeij, op 27 juli 1940 liepen ze met hun schip op een mijn en verdronken. De verhalen, vooral over de Zuid-Beijerlandse voorvaderen, zijn onuitputtelijk.
Vanwaar eigenlijk jouw interesse?
Ik kom zelf uit Wassenaar, sinds 1965 woon ik in de Hoeksche Waard. Begin jaren zeventig hoorde ik iemand praten over ket kerkarchief van Zuid-Beijerland. Dat intrigeerde meteen, op verzoek kreeg ik toegang tot de stukken. Tien jaar geleden werd ik gevraagd als archivaris.
Wat trof je aan?
Dikke pakken papier, ingepakt in karton met stevig aangeknoopt touw. In heb hier thuis gedurende anderhalf jaar alle stukken gelezen en geordend.
Was er geen inventaris aanwezig?
Ik vermoed dat rentmeester Jan Verhoeven als laatste inhoudelijk naar het archief heeft gekeken. De meer dan 50 jaar oude inventaris is beperkt. Inhoudelijk is dit archief misschien wel uniek. Zelfs over sterfgevallen van voor 1735 zijn gegevens te vinden in de diaconierekeningen, in het Oud Rechterlijk Archief staan gegevens van de niet armen. Volgens de inventaris is alles nog compleet, met uitzondering van de archieven 21 en 22. Dat zijn de begraafregisters van vader en zoon Simons. Zij waren o.a. doodgraver, schoolmeester, klokkenluider en hielden nauwgezet de administratie bij.
Nu weet je waar iedereen ligt op het kerkhof?
Ik ben begonnen met de koopgraven, dat is vrijwel compleet. Aan mijn administratie heb ik inmiddels ook veel foto’s van de overledenen kunnen toevoegen. De diverse archieven lopen tot aan de invoering van de burgerlijke stand. De eerste akten uit die overgang dateren uit 1811.
Wat is eigenlijk de status van de koopgraven nu?
Dat is een interessante vraag, het zou onderzocht moeten worden om een antwoord te kunnen geven. In 1837 kostte een koopgraf 6 gulden, zoals ik het lees is de familie voor altijd eigenaar van het graf. Maar of nabestaanden daar nog aanspraak op kunnen maken?
Wat intrigeert zijn natuurlijk die verdwenen archieven.
Niet meer, door toeval kwam ik ze tegen in het Museum Hoeksche Waard. Ze zijn dus gelukkig niet verloren gegaan. Ik ben geen archivaris meer dus ik heb er verder geen zeggenschap over. Feit is dat ze als nummer 21 en 22 toebehoren aan het kerkarchief. Ze zijn ooit geschonken of uitgeleend aan het museum, wie zal het zeggen.
Omwille van de compleetheid horen deze archiefstukken thuis in het kerkarchief, omwille van de toegankelijkheid zijn ze beter af in Heinenoord?
Eigenlijk vind ik dat alles in het Regionaal Archief Dordrecht thuishoort. De historische waarde is ongekend. Ze zijn daar gespecialiseerd in behoud en berekend op calamiteiten. In de kerk en in het museum is dat niet het geval.
En wat rijmt er op de eerste steen?
Haha, dat is 1678 en één. Ook de hoek van de begraafplaats is gerestaureerd. Twee oude stenen uit 1679 daar refereren aan de bouw van de kerk. Ook de bouw van de eerste toren op de schuurkerk is in steen vastgelegd: ‘Desen toorn gehecht aan de kercke in den jaare 1696’. Prachtig dat die bewaard zijn gebleven.
Bij de foto: Ook de hoek van de begraafplaats is gerestaureerd. In 1678 en 1 legde Boender de eerste steen.
Ben je tevreden over het resultaat van al je inspanningen?
Zeker. Het geheel maakt weer een verzorgde indruk, op mijn aanwijzingen liggen veel stenen weer op de juiste plek. Maar ik hoop dat er nog ruimte is voor periodiek onderhoud. Na een storm ligt het grintveld bezaait met takken, ook het onkruid blijft woekeren. En het gras moet wel worden gemaaid zo nu en dan.
En je wensen voor de toekomst?
Een monumentale status zou prachtig zijn. Maar ter verhoging van de status zou ik al blij zijn met wat informatieborden. Voor fietsers is dit een mooie plek om uit te rusten en te genieten van hetgeen hier bewaard is gebleven.
Oorlogsgraf Adrianus Doolaard
Adrianus Doolaard werd geboren op 10 december 1909, te Goudswaard. Kort na zijn huwelijk met Nel Poldervaart diende hij in de meidagen van 1940 in het 27ste Regiment Infanterie Mitrailleurcompagnie II. In Brabant kwam hij terecht in de chaos rondom de gedwongen terugtocht van diverse bataljons. Zijn eenheid besloot ’s nachts in de boerderij ‘Hoeve van Acht’ te Sint-Oedenrode te overnachten, in de ochtend van 12 mei 1940 werden deze soldaten door Duitse troepen overvallen. Doolaard was één van de zes slachtoffers, ook Cornelis van ‘t Hof uit Heinenoord kwam hierbij om het leven.
