Dit artikel is gepubliceerd in de Hoeksche Waard Exclusief van 19 oktober 2021 (website HWE). U kunt dit artikel downloaden in PDF-formaat: HWE-19okt2021- St Elizabethsvloed
Precies zes eeuwen geleden trof deze vloed ons eiland
De Sint Elisabethsvloed van 18 en 19 november 1421
Precies 600 jaar geleden, in de nacht van 18 op 19 november 1421 (de naamdag van de heilige Elisabeth) overstroomden grote delen van de Grote- of Zuid-Hollandse Waard. Ter gelegenheid hiervan schreef Drs. J.P. Bijl uit Strijen het boek ‘De Sint Elisabethsvloed van 18 en 19 november 1421’. Met focus op de Grote Waard en de huidige zuidoosthoek van de Hoeksche Waard.
Ik denk meteen aan de beroemde panelen wanneer het over de Sint Elisabethsvloed gaat.
Een onbekende kunstenaar kreeg eind 15e eeuw opdracht een altaarstuk te vervaardigen voor het Sint Lambrechtsaltaar in de Grote Kerk van Dordrecht. Dit altaar was in gebruik genomen door de in 1421 naar Dordrecht gevluchte Wieldrechtenaren. De panelen, die tegenwoordig in het Rijksmuseum te bewonderen zijn, zaten oorspronkelijk op de achterkant van de zij-luiken van het altaarstuk. We zien zijn impressie van de Sint Elisabethsvloed. Opvallend is de afbeelding van Cillaarshoek op het schilderij; dat bestond in 1421 helemaal nog niet. De meeste parochiekerken zijn hoogst waarschijnlijk figuratief afgebeeld. Eigenlijk is alleen de kerk van Dordrecht waarheidsgetrouw afgebeeld. Misschien kwam de schilder daar vandaan; of hij heeft z’n opdracht in die omgeving uitgevoerd.
Waarom heb je besloten een boek te schrijven over deze ramp?
Het is nu 600 jaar geleden. Al lezend kwam ik er achter dat door diverse historici ook de zuidoosthoek van de Hoeksche Waard was meegenomen. De resultaten van hun onderzoek zijn waardevolle stukjes mozaïek. Maar er zijn diverse bronnen en mogelijkheden onbenut gebleven. Door ook die mozaïekstukjes te gebruiken, was het mogelijk een completer beeld te creëren.
Ik vond het opvallend dat de plaatsnaam Broek ontbreekt op de Sint Elisabethsvloed-panelen, terwijl daar van 1374 tot begin van de 15de eeuw constant dijkdoorbraken zijn geweest. Die plek in de huidige Hoeksche Waard wordt juist vaak in charters genoemd. In Wieldrecht zijn nooit geen dijkdoorbraken gemeld, maar het staat wel op een paneel afgebeeld als de plaats waar de dijk in 1421 doorbrak. Weede wordt waarschijnlijk wel op het paneel afgebeeld, maar staat net als Strijen op de verkeerde locatie.
Hoe ben je te werk gegaan?
Het is een breed verhaal geworden. Ik heb van alles uitgediept. Ik heb diverse bronnen bestudeerd, zoals oude charters, akten, rekeningen en landkaarten. Bij gedegen kritisch onderzoek vergelijk je wat elkaar bevestigt of niet bevestigt. Ik heb me eerst gericht op de volledige Groote Waard, en daarna geconcentreerd op de zuidoosthoek van de huidige Hoeksche Waard: Strijen, Maasdam en ’s-Gravendeel. In dit boek probeer ik door nauwkeurige analyse en vergelijking van de bronnen, kaarten en bodemvondsten een reconstructie te maken, die met behulp van logisch denken een acceptabel plaatje oplevert.
Bij mijn voorbereiding op dit artikel kwam ik legendevorming tegen m.b.t. de Sint Elisabethsvloed: 100.000 doden, 100 dorpen verdwenen, de ondergang van de Grote Waard in één klap.
De ramp werd in de eeuwen na 1421 steeds dramatischer afgeschilderd. Er zouden 72 dorpen en zo’n 100.000 bewoners verdronken zijn. Op latere afbeeldingen kwam het water zo hoog dat alleen de toppen van de bomen en kerktorens er nog boven uitstaken. Dit dramatiseren werd veroorzaakt doordat er geen enkele primaire bron is die exact aangeeft waar de overstroming plaatsvond en wat de gevolgen waren. Sinds het begin van de ontlegendarisering in de 20e eeuw komen we dichter bij de historische werkelijkheid. We gaan nu uit van het verdrinken van tussen de 22 en 27 dorpen en ongeveer 2000 bewoners.
Wat waren de gevolgen van de Sint Elisabethsvloed van 1421 voor de Grote Waard en de Hoekse Waard?
Door het moderne bodemonderzoek hebben we meer grip gekregen op wat er gebeurde. In het zuiden en westen stroomde eerst zoute water naar binnen. Vervolgens vanuit het noorden en oosten zoete water van de Merwede. De instromingen zorgden voor de afzetting van grijsblauwe zeeklei en bruine rivierklei. Het gebeurde niet in één klap, maar het was een proces van afbraak en verval. Er is vanaf het begin geprobeerd de dijken te herstellen. Dat lukte maar matig. Vervolgens was er op 18 november 1424 weer een Sint Elisabethsvloed. Ook daarvan weten we niet waar deze exact toesloeg en wat de gevolgen waren. Het landschap was veranderd in natte gebieden met hier en daar hoge en droge plekken. De afbraak duurde tot ongeveer halverwege de 15e eeuw. Daarna ontstonden er slikken en gorzen. Al in 1436 werd het Oudeland van Strijen ingepolderd en daarna werd er steeds meer land veroverd op het water.
Wat kun je zeggen over het gebied waar je nu woont?
Zeker is dat er in het overstroomde gebied hoge en droge plekken bleven, waarop de oude parochiekerken stonden. De vluchtelingen uit Broek en Weede zullen niet direct naar Cillaarshoek zijn verhuisd, want daar stond geen enkel huis. Ze zullen in eerste instantie naar het droog gebleven dorp Strijen zijn gegaan. Van daaruit zullen ze hun vee en goederen opgehaald hebben. Waarschijnlijk hebben ze in tweede instantie ook hun oude huizen afgebroken en met het materiaal nieuwe huizen gebouwd in Cilaarshoek. Van de situatie op maandag 19 november 1421 heb ik een reconstructie gemaakt. Dat is de afbeelding die op de cover van het boek komt te staan. Bij de sluizen van Broek en Achthoeven aan de zuiddijk van de Grote Waard moet de dijk zijn doorgebroken. Broek, Weede en Wieldrecht zijn met de Sint Elisabethsvloed van 1421 verdronken.
Je hebt Broek, Weede en Wieldrecht in de zuidoosthoek van de Hoeksche Waard kunnen lokaliseren?
Er zijn drie locaties met een kerkhof. Een kerkhof ten zuidoosten van Strijen, dat is Broek. Een kerkhof bij de Broekseweg, dat is Weede. Een kerkhof bij de Boendersweg, dat is Wieldrecht. Voor de lokalisering zijn duidelijke argumenten gevonden. Belangrijk voor de lokalisering van de drie kerkdorpen was een nauwkeurige analyse van primaire bronnen en kaarten. De drie dorpen lagen allen onder de Maas, want ze behoorden tot het bisdom Luik. Voor het kerkhof van Van Ollefen was het noodzakelijk om de oude loop van Maas vanaf de Dordtse Kil tot en met Maasdam te traceren.
Boek bestellen + Inhoudsopgave
Inhoudsopgave van het boek: Inhoudsopgave
Het boek ‘De Sint Elisabethsvloed van 18 en 19 november 1421’, Focus op de Grote Waard en de huidige zuidoosthoek van de Hoeksche Waard door Drs. J.P. Bijl wordt in eigen beheer uitgegeven. Het boek is op A4 formaat en bevat 152 pagina’s en 39 afbeeldingen in kleur. Het kost 20 euro, exclusief verzendkosten. Geïnteresseerden kunnen het vanaf 23 oktober bestellen door een mail te sturen naar of informeren via het e-mailadres Boek.Bijl.Elisabethsvloed@gmail.com
Goedendag Hr.Bijl
Is het boek nog verkrijgbaar over de St.Elisabethsvloed. Ik heb daar belangstelling voor.
Is het af te halen?
met vriendelijke groet Piet Bijl
Jazeker, ik heb u een mail gestuurd.