Een eeuwenoude keuken als kers op de taart

Dit artikel is gepubliceerd in de Hoeksche Waard Exclusief van 19 maart 2019 (website HWE). U kunt dit artikel downloaden in PDF-formaat: HWE-eeuwenoude-keuken-19maart2019

Het heeft even geduurd, maar de kers op de taart is daar. Vanaf 1994 is getracht om het interieur van de destijds vervallen boerderij aan de Blaaksedijk West 20 in Heinenoord weer in oorspronkelijke staat te brengen. Na de authentieke gang, de voorkamer, de zijkamer en de opkamer is na ruim twee decennia voorbereiding ook de keuken museumwaardig. De bezoeker waant zich terug in de tijd, de anderhalve eeuw oude boerderij trekt je zo het verleden in. En dat was precies de bedoeling van de eigenaren Paul en Gretha. Met hun doelstelling ‘zo zou het eruit hebben kunnen gezien in die tijd’ hebben ze niet de gemakkelijk weg gekozen. De verbouwing van hun droomboerderij werd een lange en zware bevalling, om over de kosten maar te zwijgen. Het voor de wijde omtrek unieke interieur is met de rijkelijk betegelde keuken een lust voor het oog.
,,We hebben hier in de keuken ruim twintig jaar naar kale vieze muren zitten staren. Gasten informeerden telkens wanneer we met de keuken zouden gaan beginnen.” Aan de inspiratie lag het niet. Paul, die beroepshalve handelt in historische bouwmaterialen, begon twintig jaar geleden al aan de immense verzameling wandtegeltjes die voor het project benodigd waren. ,,We hebben destijds alles uitgetekend, de plannen voor deze ruimte waren snel bekend. Alleen het in de praktijk brengen kost tijd. Heel veel tijd.”
Uit sloopprojecten, boerderijen en woonhuizen maar ook via veilingen werden de stokoude tegels en tableaus bij elkaar verzameld. De hoeveelheid werk wordt nog maar eens benadrukt wanneer Paul wijst op een pendant. ,,Deze twee bij elkaar horende tableaus heb ik gekocht in aardappelkisten vol. Ze komen uit Oud-Beijerland, uit het huis van de groenteboer aan de Karel Doormanstraat. Het waren kisten vol met scherven, ik heb ze zelf allemaal gerestaureerd. De kunst is om de stukken zodanig te verlijmen dat je niet meer kunt voelen waar het glazuur zit. Een tijdrovend precisiewerkje dus.”
Toen de hoeveelheid tegels groot genoeg was om de kille te muren te bekleden moest een plan van aanpak worden gemaakt. Het versnijden van veelal peperdure tegels moest tot een minimum worden beperkt, de harmonie worden gewaarborgd.
,,We hebben in de schuur twee verdiepingen laten maken. Het puzzelen kon daar beginnen, alle tegels uitleggen en voor ieder muur een plan trekken. Eerst hebben we maandenlang alle achterkanten en zijkanten schoongemaakt, overtollig steen, cement en beton verwijderd. We hebben ook meteen bepaald welke tegels op de zaagpunten komen, uiteraard degenen met een beschadiging aan de zijkant. Het bleek niet alleen een duur behangetje te zijn, ook de hoeveelheid werk is nauwelijks te bevatten. De professionele tegelzetter, Van Sabben Oud-Nederlandsche Tegelwerken, heeft uiteindelijk een maand lang werk gehad, dag in dag uit.”
Het resultaat is verbluffend. Boven de groengele tegeltjes rondom, een authentieke spatrand, is de getegelde lambrisering aangebracht. Weer daarboven stelen op geordende wijze de tableaus, de al dan niet geschakelde afbeeldingen en de ‘witjes’ de show. Allen met een eigen uitstraling en een eigen verhaal. ,,Sommige tableaus hingen boven de haard, anderen boven de deur. Naast de schouw stonden vroeger beelden of kolommen. Toen de smaak en bouwstijl veranderde is men die kolommen gaan afbeelden op tableaus, precies zoals ze hier zijn aangebracht. Ze zijn vaak 13 tegels hoog en tweedelig. Op onze exemplaren zie je de wapens van de Zeven Provinciën. Met onderaan de klimmende Hollandse leeuw en bovenaan de tekst ‘Honi soit qui mal y pense’. Het betekent ‘wee hen die er kwaad van denkt’, het devies van de Engelse ridderorde van de Kousenband. Veel symboliek rondom Koningin Victoria en de tuin van Holland.”
De witte tegeltjes, de ‘witjes’, zijn allen achttiende-eeuws of ouder. Te zien aan de putjes in de hoeken, soms 2, soms 4. ,,De klei werd destijds op de mal uitgegooid. De spijkertjes in de hoeken voorkwamen het opkrullen. Na 1850 kwam er een andere productiemethode, de tegels werden strakker toen. Je kunt het hier ook zien wanneer een tegeltje uit één worp is gemaakt. Het bolletje klei dat is platgegooid zie je nog terug, omdat de tegel in het midden dan iets dikker is.”
De ene afbeelding oogt gedetailleerder dan de ander, zoals bij schilderijen bepaalt mede dat detail de kwaliteit en de waarde. ,,Op papier werd een tekening gemaakt met gaatjes, daar werd koolstofpoeder overheen gestrooid vanuit een zakje. Het resultaat is een dun lijntje, dat wordt ingeschilderd en naar eigen smaak aangepast.”
Het pronkstuk wordt gevormd door een tweetal tableaus, afkomstig uit een veel grotere serie genaamd ‘De kleine vaart’. ,,Ze zijn met een haar nat in nat geschilderd, naar prenten uit 1600. De tegeltjes stammen uit begin 1700 en zijn uiterst zeldzaam. Met de kleine vaart werd de walvisvaart bedoeld. Deze heet zoiets als ‘Het schieten, kneppelen en lensen der walrussen’ en deze heet ’ ‘t binnen seylen der Groenlandsvaarders ’, te zien is de terugkomst met de vangst.”
Mijsheerenland, Oud-Beijerland, Klaaswaal, Rilland, Sint Maartensdijk, Rotterdam, Zwanegat. Bij ieder verhaal wordt ook de plaats van herkomst genoemd. Zo ook bij de pendant van het paard en de os. ,,Afkomstig van een boerderij in Brabant. Zoiets zat vaak standaard in een boerderij, er bestaat er ook een van een kat en een hond. Of die van een vogelkooitje, vroeger aanwezig als koolmonoxide-alarm. Bij een antiquair zag ik er een rondom de voortschrijdend tijd, helaas onbetaalbaar.”

De schrik zat er even goed in toen tijdens het jarenlange verzamelen sommige tegels zichtbaar achteruit gingen. ,,Na 5 jaar keek ik weer eens in een doos en zag er kleine scherfjes naast liggen. Na heel veel rondbellen bleek de kwaal algemeen bekend, het middel niet. Om die reden gaan heel veel oude tegels, zelfs in musea, kapot. Het zout in de muren waarop wordt getegeld hoopt zich op en trekt in de tegels. Hierdoor wordt de glazuurlaag aangetast. Door de tegels in een waterbad te weken worden ze ontzout.”
Reparatie is een precisiewerkje, lijm zorgt voor verhoging van de scherf. Er moet eerst een laagje steen worden weggeslepen om oneffenheid te voorkomen. ,,Sommige tegels waren in een huis op de grond gevallen. Hier en daar hebben we tegels laten bijschilderen of bij laten bakken. Zeer professioneel gedaan, niet van origineel te onderscheiden. Tegels die nog wel in de muur zaten zijn uitgezaagd met een speciale machine, die zaagt achter de tegels langs.”
De zorg die is besteed aan de harmonie komt terug aan de bovenkant van drie muren. ,,De tegels zijn zo geplaatst dat de waterlijnen doorlopen. De huisjes op de terpen staan op zogenaamde Utrechtse halve terptegels. Het tegen elkaar plaatsen was een hele uitdaging. Alles moet kloppen, ieder boogje en iedere rietkraag. En je moet uitkomen met de tegeltjes die je hebt natuurlijk.”
De haard, de waterpomp, de oven, aan ieder detail is gedacht. ,,Wij zitten heel veel in de keuken. De oorspronkelijke kleur, ossenbloedrood, is ook in ere hersteld. Om die reden zijn alle tegels ook mangaan in plaats van het meer bekende blauw. Alles moet kloppen. De gordijnen zijn gemaakt naar achttiende-eeuwse patronen. Ze worden nog gemaakt voor kastelen en landhuizen. En niet een pronkkast is geplaatst, maar een grenen keukenkast. Het ziet er hier uit zoals het anderhalve eeuw geleden had kunnen zijn.”

Updated: mei 22, 2020 — 10:05 am

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.