Dit artikel is gepubliceerd in de Hoeksche Waard Exclusief van 27 juni 2017 (website HWE). U kunt dit artikel downloaden in PDF-formaat: HWE-Synagoge-obl-27juni2017
Een QR-tegel bij de entree van de parkeerplaats achter de Blokker in Oud-Beijerland verwijst naar de geschiedenis van de synagoge. Het Joodse gebeds- en gemeenschapshuis werd 105 jaar na de bouw in gebruik genomen als huishoudschool. Alie van den Berg (78) gaf les op die school en verdiepte zich in de opmerkelijke historie van haar schoolgebouw.
Het ontstaan van de huishoudschool
De school werd geopend in 1948, al tijdens de eerste oorlogsjaren werden de plannen daartoe gesmeed. ,,Als reactie op de opening in 1940 van de landbouwhuishoudschool in Klaaswaal. Er ontstond behoefte aan een Christelijke tegenhanger”, zo legt Alie uit. In 1946 werd de ‘Stichting van de Christelijke Nijverheidsschool voor meisjes in de Hoeksche Waard’ opgericht, op 1 januari 1947 mocht eigenlijk al gestart worden met de lessen. Probleem was echter het vinden van een geschikte ruimte. Daardoor ging de school pas open op 7 september 1948, met 41 leerlingen. De lessen werden aanvankelijk gegeven in het Maranatha-gebouw van de Nederlands Hervormde Gemeente. ,,Het oog viel al snel op de voormalige synagoge. Deze stond leeg en werd voor van alles gebruikt. Zelfs als paardenstal. En tijdens de inundatie werd de kosterswoning bewoond door een gezin.” Het gebouw werd gekocht van het Nederlands Beheersinstituut in ’s-Gravenhage, dat zich bezig hield met Joodse goederen. Er werd een ingrijpend verbouwingsplan gemaakt door de architectencombinatie Laurentius-Doolaard, aannemer A. de Groot voerde het werk uit. ,,Bij die gelegenheid verhuisde ook de ingang van het gebouw. De synagoge werd betreden vanaf de Kerkstraat, de hoofdingang van de huishoudschool stond bekend als Nobelstraat 11.” In 1954, 1959 en 1976 vonden drie ingrijpende verbouwingen plaats. Zo werden de twee aparte gebouwen op het terrein afgebroken en nieuw gebouwd. Ze werden in verbinding gebracht met de voormalige synagoge, daarna werd nog behoorlijk uitgebreid. Alles vanwege ruimtegebrek en de veranderingen binnen het onderwijs. Alie heeft de bouwtekeningen zorgvuldig opgeslagen in één van haar vele mappen over de historie van de school. ,,Op de locatie van de bijbehorende Joodse school werd een huishoudkunde/strijklokaal ingericht. In het hoofdgebouw werd de keuken ingericht. Daar gaf ik les, dus in de voormalige kerkzaal van de synagoge. Beneden bevond zich ook de garderobe, de directiekamer, de proviandhal en de entree. Er is ook een verdieping in gemaakt, voor een naailokaal en een theorielokaal.”
Alie in het onderwijs
Alie, geboren in 1938, kwam in 1959 naar Oud-Beijerland. Ze verhuisde vanuit Schoonrewoerd. ,,Mijn vader was daar directeur van de agrarische school. In Leerdam ging ik naar de Mulo, mijn vijfjarige vakopleiding volgde ik in Utrecht.” Doordat 65 personen slaagden met dezelfde acte moest over de gemeentegrenzen worden gezocht naar een baan. ,,Maar er was werk genoeg. In die jaren was het nog overheidsbeleid om vrouwen die in het huwelijk traden meteen te ontslaan. Hun enige recht was het aanrecht, zo meende de minister.” Voor de wet was Alie nog niet volwassen toen haar carrière startte. ,,Ik kreeg zelfs ‘heimweegeld’. Daarvan kon ik één keer per maand mijn ouders bezoeken. Ik begon als groentje, maar door het enorme verloop was ik na twee jaar al de oudste binnen de sectie”. ‘Zorg voor voeding, woning, kleding en gezondheid’, zo heette haar vak. ,,De huishouding vroeg toen veel tijd en was heel anders. Veel was moest je toen stijven. De wasmachine kwam er pas in 1954, deze werd alleen gebruikt voor hand- en theedoeken. Wolwassen deed je met de hand. Stofzuigers bestonden nauwelijks. Veel handwerk, ik droeg tijdens de praktijklessen een verpleegstersschort.” Tot de sluiting in december 1991 werkte Alie op deze school, toch maakte ze maar twee directrices mee. ,,Ik werd aangenomen door mevrouw Molenaar, het was meteen haar laatste daad. De dag daarop vertrok ze naar Leiden om een nieuwe school op te zetten. Juffrouw Roos nam het van haar over in 1959, bij de sluiting van de school kon ze met pensioen.” Door de jonge leeftijd van Alie zat een pensionering er voor haar nog niet in. Ze ging mee naar de Technische School aan de Koninginneweg, waarmee de huishoudschool formeel al in 1985 was gefuseerd. ,,Bij die fusie werd ik adjunct-directeur. In 1987 verhuisde ook de landbouwhuishoudschool uit Klaaswaal naar de Nobelstraat. Mark de Waal kreeg toen de leiding, ik ben weer gaan lesgeven. Toen vier jaar later de gloednieuwe keuken aan de Koninginneweg klaar was zijn we verhuisd. Om deze tijdens de open dag in januari 1992 aan de nieuwe leerlingen te kunnen tonen. Meneer Krist was toen de directeur. Hij is onlangs, op 22 mei, overleden.” Vanuit de huishoudschool verhuisde ook een glas-in-lood raam mee, aangebracht ter herinnering aan de verbouwing van 1954. ,,Bij dat raam namen we altijd een foto met het personeel, zodra de zomervakantie begon. Nu siert het de centrale hal van de Technische School, tegenwoordig Actief College.” Aan het begin van de eeuw zat Alies’ arbeidzame leven erop, haar herinneringen aan ‘Zorg en Welzijn’ zijn het sterkst aan de periode 1959-1985 in de Nobelstraat. ,,De school moest met weinig geld rondkomen. Maar we hadden een hecht team, onderhoud en een verflaagje deden we gewoon zelf. Oud-collega’s uit die tijd heb ik helaas bijna niet meer, ik was ook zoveel jonger dan de rest. En het gebouw is er ook niet meer. Tijdens de afbraak in 1993 kwam men in een muur een afbeelding van een Jodenster tegen. Er ligt nu een parkeerplaats.”
Interesse in de Joodse geschiedenis
De vader van Alie werd betrekkelijk jong afgekeurd voor werk. Zijn vrije tijd in combinatie met zijn interesse voor geschiedenis leverde publicaties op over de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Oud-Beijerland. ,,Mijn vader kwam de school bezoeken en raakte meteen geïnteresseerd in de geschiedenis van het gebouw als synagoge. In de zijgevel was fundatiesteen ingemetseld. De eerste steen werd gelegd op 1 mei 5603, volgens onze jaartelling 1843. Door Meyer de Vries, de voorzitter van het kerkbestuur.” Alie’s vader ging naar het rijksarchief om verder onderzoek te doen, samen met hem publiceerde ze in 1982 een boek over het Joods verleden van Oud-Beijerland. ,,Nieuwe leerlingen op de huishoudschool kregen altijd een stencil over de geschiedenis van hun bijzondere schoolgebouw. Door publicaties hebben we ervoor gezorgd dat ze niet vergeten zijn. Ik heb zelf ook gepubliceerd en geef nu nog steeds lezingen over dit onderwerp. De interesse is nog altijd daar.” Het gebied wordt door Alie aangeduid als het Joodse complex. Want naast de synagoge stonden er een Joods schoolgebouw en een kosterswoning op het terrein. ,,Rond 1850 leefden hier ruim 150 joden. Vijftig jaar later 
begon de uittocht naar de grote stad.” De sluiting van de synagoge werd niet veroorzaakt door de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. “vanaf 1937 werden er in de synagoge geen wekelijkse diensten meer gehouden, de ‘minjan’ ontbrak. Dat is een groep van ten minste tien volwassen Joodse mannen die nodig zijn voor een volledige Joodse gebedsdienst.” De gewijde goederen, zoals de gebedsrollen, zijn vermoedelijk opgeslagen in een synagoge in Rotterdam. Deze is tijdens het bombardement volledig vernietigd. ,,Alle historie is toen verdwenen, ik heb er nog wel naar gezocht. Ik heb ook nog nooit een duidelijke foto gezien van de synagoge, alles heb ik geprobeerd om die te pakken te krijgen. De vondst daarvan zou heel bijzonder zijn.”
Mijn wens: een boek over de huishoudschool
Over haar jaren in de huishoudschool zou Alie graag willen publiceren. Per schooljaar heeft ze informatie verzameld, alles zit geordend opgeslagen in mappen. De schat aan informatie verdient een beter lot. ,,Ik kan wel praten over het onderwerp en materiaal heb ik in overvloed. Ik zoek een auteur die samen met mij deze leuke en dankbare taak zou willen uitvoeren.”
